Samen beslissen in de zorg: hoe doe je dat?

Patiënten, verpleegkundigen, artsen, onderzoekers, studenten, zorgverzekeraars en adviseurs van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving zijn aanwezig in de Tuinzaal vrijdagmiddag. In een interactief programma volgen ze lezingen en wisselen ze ervaringen uit over samen beslissen in de zorg.

‘Onderzoek toont dat we op een consult na de vraag “Hoe gaat met u?” aan een patiënt, binnen één minuut verder gaan met klinische vragen stellen. Er is nog een wereld te winnen om te weten wat er écht in de patiënt om gaat’, stelt Didi Braat, afdelingshoofd Verloskunde en Gynaecologie en dagvoorzitter van de conferentie. ‘Maar het is óók aan de patiënt zelf om zaken beter naar voren te brengen.’

Belemmerende en helpende factoren

Mirjam de Vos, wetenschappelijk onderzoeker Medische Ethiek in het AMC, schreef Wanneer samen beslissen niet vanzelf spreekt, een publicatie van het Centrum voor Ethiek en Gezondheid. Op basis van interviews met patiënten en zorgverleners laat ze zien wat belemmerende en helpende factoren zijn om te zorgen dat patiënten en zorgverleners meer samen beslissingen nemen over de behandeling. ‘Een belemmering is bijvoorbeeld dat patiënten vaak verschillende zorgverleners zien’, vertelt ze. ‘Ze kunnen daarbij tegenstrijdige informatie krijgen. Daarnaast zijn medici soms geneigd, uit bescherming, ingewikkelde keuzes niet voor te leggen aan de patiënt.’

Maar het kan ook zijn dat patiënten irreële verwachtingen hebben van een behandeling. Of dat ze door overvraging of uitputting niet in staat zijn beslissingen te nemen. Als helpende factoren somt ze onder meer op: er moet wederzijds vertrouwen zijn tussen zorgverlener en patiënt; beiden moeten de tijd nemen en krijgen om verschillende behandelopties te bespreken en het is belangrijk dat er reële beloftes worden gedaan aan de patiënt.

3 goede vragen

Het Radboudumc werkte samen met patiëntenfederatie NPCF en de federatie Medisch Specialisten en fungeerde als pilot voor de landelijke campagne “3 goede vragen”. Doel hiervan is dat patiënten via drie eenvoudige vragen tot een goed gesprek komen met de zorgverlener. Die vragen zijn: wat zijn mijn mogelijkheden, wat zijn de voor- en de nadelen daarvan en wat betekent dat in mijn situatie? Zes afdelingen gingen er mee aan de slag. Patiënten ontvingen een brochure met de drie vragen thuis, ter voorbereiding op het consult. Tijdens de consulten werden observaties gedaan (shadowing) of video-opnames gemaakt. Op basis hiervan gingen de patiënten en zorgverleners met elkaar in gesprek om zo van elkaar te leren.

Onderzoeker Marjan Faber (IQ healthcare) en organisatieadviseur Marja Jillissen (PVI) presenteren de resultaten uit de pilot. 86% van de deelnemende patiënten vond dat de drie vragen helpen om de juiste informatie te krijgen op het consult. Bij evenveel patiënten hielp het ook in het nemen van gezamenlijke besluiten. En bijna 90% raadt het aan andere patiënten aan als voorbereiding op het consult.

Hierna worden ervaringen met “3 goede vragen” uitgewisseld met een panel van specialisten, een verpleegkundig specialist en een ex-patiënt (borstkanker). Deze laatste legt uit wat de meerwaarde ervan is om de drie vragen te stellen. ‘Hiermee dringt het als patiënt tot je door dat er iets te kiezen valt. De kwaliteit van de zorg zelf, daar vertrouw ik wel op. Maar over de kwaliteit van leven, daar heb ik zelf mijn ideeën over. Door gezamenlijk besluiten te nemen ga je veel meer kijken wat de gevolgen van een behandeling zijn op lange termijn. Of ik nu één of twee borsten heb, dat is voor mij niet eens het belangrijkst, ik wil vooral een gelukkig mens zijn.’

De drie goede vragen zijn een goed hulpmiddel. Maar er zijn ook uitdagingen om het goed te implementeren. Verpleegkundig specialist Lisette Baltussen oppert om de zorg anders in te richten. ‘Specialisten kampen vaak met tijdgebrek’, vertelt ze. ‘Om dieper in te gaan met de patiënt over de gevolgen van een onderzoek of behandeling is het goed om bijvoorbeeld een verpleegkundig specialist deze gesprekken te laten voeren.’

Een patiënt uit de zaal komt met een andere uitdaging. Vanwege haar aandoening – ze heeft reuma – heeft ze met meerdere specialisten van doen. ‘De campagne “3 goede vragen aan” richt zich vooral op het één op één-gesprek tussen patiënt en arts. Maar hoe zorg je voor “shared decision making” als je als patiënt meerdere specialisten ziet? Het is belangrijk om daar ook een goede manier voor te vinden.’

In de middag was er verder nog een lezing over de grenzen aan gezamenlijke besluitvorming. Ook werden praktijkvoorbeelden van gezamenlijke besluitvorming uitgewisseld.