Ethische overwegingen bij een pandemie
Op woensdag 11 maart jl. verklaarde de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) dat de coronavirusuitbraak (COVID-19) een pandemie is. Een pandemie is een wereldwijde epidemie, verspreid over een groot gebied. Landen over de hele wereld zijn getroffen door het Corona-virus en nemen verregaande maatregelen om verdere verspreiding van het virus zoveel als mogelijk te beheersen. In media verschijnen bezorgde berichten over dreigende tekorten aan bedden op intensive care afdelingen en tekorten aan middelen als mondkapjes en beademingsapparatuur. Wat te doen als absolute schaarste aan bedden ontstaat op de intensive care afdelingen?
In het geval van een pandemie kan er schaarste ontstaan op de intensive care: er is immers een beperkt aantal bedden beschikbaar. Bij schaarste kunnen niet alle patiënten die daarvoor in aanmerking komen worden opgenomen en behandeld. Als de vraag het aanbod overstijgt, moet er een keuze gemaakt worden tussen patiënten op basis van bepaalde criteria, ook wel ‘selectie’ of ‘triage’ genoemd.
Het vaststellen van selectiecriteria is complex, en vergt lastige ethische afwegingen. Tijdens een crisis is er minder tijd voor deliberatie en weloverwogen keuzen. Een goede voorbereiding mede op basis van ethische afwegingen is dus van groot belang. Daarom is het belangrijk om een protocol klaar te hebben liggen waarin ethische afwegingen voor rechtvaardige selectie van patiënten expliciet worden genoemd.
Wat zijn rechtvaardige selectiecriteria zijn en wat is een rechtvaardige besluitvormingsprocedure bij een pandemie? Welke patiënten gaan dan voor? Patiënten die al opgenomen waren of die nieuw binnenkomen? Patiënten die er het slechtste aan toe zijn of juist patiënten met de beste kansen? Krijgen jongeren voorrang? Zorgverleners zelf? En wie beslist daarover?
Rechtvaardige selectie bij een pandemie
In 2012 publiceerde het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) het signalement Rechtvaardige selectie bij een pandemie. Bij selectie van patiënten is rechtvaardigheid in twee opzichten een leidend principe: ‘verdelende rechtvaardigheid’ en ‘procedurele rechtvaardigheid’. Bij verdelende rechtvaardigheid gaat het om een rechtvaardige verdeling van schaarse middelen: individuen en groepen worden gelijk behandeld voor zover ze elkaars gelijken zijn. Alleen een moreel relevant verschil rechtvaardigt dan ongelijke behandeling. Procedurele rechtvaardigheid wil zeggen dat voor het opstellen van inhoudelijk rechtvaardige protocollen, een eerlijk en transparant beslissingsproces nodig is. Gebrek aan consensus over wat een rechtvaardige verdeling is, maakt het des te belangrijker dat ook de procedure voor het opstellen van beleid rechtvaardig is.
Andere relevante documenten over ethiek en rechtvaardige besluitvormingsprocedures bij een pandemie vindt u hieronder:
Speciaal dossier over ethische vraagstukken in relatie tot het coronavirus
Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Bio-ethiek (NVBe) is een speciale pagina ingericht. Voor wie professioneel met ethische vraagstukken rond het coronavirus te maken krijgt. Dit is een initiatief van een groep van samenwerkende ethici van academische medische centra, waar de NVBe graag een platform voor biedt.
WHO: Ethical considerations in developing a public health response to pandemic influenza
Het document Ethical considerations in developing a public health response to pandemic influenza van de WHO (2007), gaat in op ethische vragen die rijzen bij een pandemie. Wie krijgt met voorrang toegang tot medicijnen, vaccins en bedden op de intensive care, gezien het potentiële tekort aan deze essentiële middelen? Welke verplichtingen hebben gezondheidswerkers, ondanks een pandemie, ondanks de risico's voor hun eigen gezondheid en de gezondheid van hun gezin? Hoe kunnen maatregelen op het gebied van bewaking, isolatie, quarantaine en sociale afstand worden genomen op een manier die de ethische normen respecteert? Welke verplichtingen hebben landen aan elkaar met betrekking tot de planning en respons op pandemische influenza?
WHO: Addressing ethical issues in pandemic influenza planning - Discussion papers
In 2008 heeft de WHO Addressing ethical issues in pandemic influenza planning over dit thema gepubliceerd.
Biowetenschappen en Maatschappij: Help, ik ben besmet!
In het cahier Help, ik ben besmet! van Biowetenschappen en Maatschappij bespreken wetenschappers en specialisten de nu op volle toeren draaiende infectieziektebestrijding in Nederland. Dit cahier werd gepubliceerd op 16 maart 2020.
Nuffield Council on Bioethics: Guide to the ethics of surveillance and quarantine for novel coronavirus
De Nuffield Council on Bioethics heeft een korte gids samengesteld voor enkele van de belangrijkste ethische vragen rond surveillance en quarantaine voor infectieziekten, gebaseerd op de bevindingen van ons onderzoek naar volksgezondheid uit 2007: ethische kwesties.
Federatie Medisch Specialisten en KNMG: Draaiboek Triage op basis van niet-medische overwegingen voor IC-opname ten tijde van fase 3 in de COVID-19 pandemie
In dit draaiboek beschrijven de Federatie van Medisch Specialisten en Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) hoe artsen moeten beslissen over wie er wel en wie niet een IC-plek krijgt. Dit kan nodig zijn wanneer bij een mogelijke nieuwe golf van de coronapandemie de druk op de IC landelijk zo hoog oploopt dat er tekorten ontstaan.
Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC): Draaiboek Pandemie Deel 1
De Taskforce Infectieuze Bedreigingen NVIC heeft een uitgebreid draaiboek gemaakt met concrete aanbevelingen voor afdelingen om zich voor te kunnen bereiden op pandemieën, grote uitbraken en rampen.
Netwerk Ethiek Ondersteuning Nederland (NEON): Ethiek support in tijden van Corona
Voor praktische ethiek ondersteuning voor hulpverleners. Kijk op deze website.
European Network of Research Ethics Committees: Position of EUREC on the Responsibility of RECs during the COVID-19 Pandemic
Position paper met regels die ethische onderzoekers moeten toepassen tijdens de COVID-19 pandemie.
British Medical Association (BMA): COVID-19: ethical issues
Richtlijnen voor artsen over ethische kwesties die zich kunnen voordoen bij het verlenen van zorg en behandeling tijdens de COVID-19-uitbraak.
Hastings Center: Pandemics: The Ethics of Mandatory and Voluntary Interventions
Deze briefing onderzoekt de ethiek van quarantaine, schoolsluitingen en sociale afstand. Het geeft lessen weer die zijn getrokken uit de grieppandemie van 1918, de SARS-epidemie van 2003 en de richtlijnen van het Amerikaanse Centrum voor ziektebestrijding van 2007, beschrijft de voordelen van vrijwillige maatregelen, en biedt principes voor het ethisch gebruik van verplichte maatregelen.
Hastings Center: Ethical Framework for Health Care Institutions and Guidelines for Institutional Ethics Services Responding to the Novel Coronavirus Pandemic
Hastings Center heeft op 16 maart 2020 het Ethical Framework for Health Care Institutions and Guidelines for Institutional Ethics Services Responding to the Novel Coronavirus Pandemic gepubliceerd.
David S. Jones: History in a Crisis — Lessons for Covid-19
History in a Crisis — Lessons for Covid-19, New England Journal of Medicine, 16 March 2020
Rosemary Taylor: The Politics of Securing Borders and the Identities of Disease
The Politics of Securing Borders and the Identities of Disease, Sociology of Health & Illness, 35 (2013), pp. 241-254
Vragen van de pers
Heeft u als journalist vragen aan het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) ? Dan kunt u contact opnemen met onze woordvoerder:
Marlies Hanifer
Per mail op Mk.hanifer@raadrvs.nl of op telefoonnummer 06 - 11 79 74 96