Vergoeding van gewichtsverlagende medicatie vraagt om een brede ethische afweging
De opkomst van gewichtsverlagende medicatie brengt uiteenlopende ethische vragen met zich mee over de vergoeding ervan in het basispakket. Zoals: hoe wenselijk is het vergoeden van gewichtsverlagende medicatie in een samenleving die uitnodigt tot het ontwikkelen van overgewicht? Het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) heeft de ethische argumenten voor en tegen vergoeding in kaart gebracht in de argumentenwijzer ‘Door dik en dun?’. Het CEG onderstreept hiermee het belang van een bredere politieke en maatschappelijke dialoog over de vergoeding van deze geneesmiddelen.
Centrum voor Ethiek en Gezondheid brengt ethische argumenten in kaart
De afgelopen 40 jaar is het aantal mensen met obesitas in Nederland verdrievoudigd. Zo’n 50% van de bevolking heeft overgewicht, waarvan zo’n 16% obesitas. Sinds kort komen er steeds meer gewichtsverlagende medicijnen op de markt. Semaglutide, een middel dat aanvankelijk is ontwikkeld voor de behandeling van diabetes type 2, blijkt ook overgewicht effectief te bestrijden. De vergoeding van deze gewichtsverlagende medicatie uit publieke middelen is echter omstreden.
De aanleiding van de argumentenwijzer is de vraag of semaglutide(Wegovy) moet worden opgenomen in het basispakket. Het CEG onderstreept dat het bij discussies over de wenselijkheid van de vergoeding over meer moet gaan dan alleen (kosten)effectiviteit, noodzakelijkheid en uitvoerbaarheid van vergoeding. Namelijk ook over wenselijkheid als bredere ethische invalshoek.
Wenselijkheid en betaalbaarheid
De argumentenwijzer gaat over gewichtsverlagende medicatie in brede zin, niet alleen semaglutide. De hoge vraagprijs van deze medicatie speelt mee, maar de nadruk ligt vooral op de wenselijkheid van brede inzet en vergoeding van gewichtsverlagende medicatie. Het CEG geeft geen antwoord op de vraag of gewichtsverlagende medicatie wel of niet opgenomen moet worden in het basispakket, maar beoogt met de argumentenwijzer de kwaliteit van het politieke en maatschappelijke debat te bevorderen. De uiteindelijke afweging over vergoeding vraagt om zorgvuldige besluitvorming, waarbij het CEG het belang benadrukt van het maken van een ethische afweging. Naast betaalbaarheid moet ook wenselijkheid volgens het CEG een plaats krijgen in deze brede waardenafweging.
Ethische afwegingen in vier thema’s
In de argumentenwijzer staan de ethische afwegingen verdeeld in vier thema’s, met argumenten voor en tegen vergoeding.
- Voorkomen en genezen. Hoe verhoudt het inzetten van publieke middelen via (levens)lang gebruik van dure gewichtsverlagende medicatie voor het behandelen van obesitas zich tot de inzet van middelen voor het voorkomen van obesitas? Is voorkomen altijd beter dan genezen, of is het een noodzakelijk samenspel? Leidt het behandelen van obesitas wel tot het voorkomen van gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico’s, zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, depressie en kanker?
- Ziek en niet ziek. Hoe kijken we naar obesitas als ziekte, een voorstadium van een ziekte, of een risicofactor op een ziekte? Zou vergoeding leiden tot onnodige medicalisering en wat zijn mogelijke effecten van vergoeding op stigmatisering? Vergoeding kan stigmatisering van dik zijn versterken, maar ook zorgen voor empowerment en erkenning van mensen met obesitas.
- Private en publieke belangen. Vergoeding van gewichtsverlagende medicatie helpt enerzijds de farma-industrie en voedingsindustrie om geld te verdienen aan een maatschappelijk probleem. Anderzijds draagt vergoeding bij aan de beperking van gezondheidsverschillen, juist omdat armoede een risicofactor is voor obesitas – en voor vele andere gezondheidsachterstanden. Mensen die leven in armoede worden dubbel benadeeld door het uitblijven van vergoeding.
- Individuele en collectieve verantwoordelijkheid. Vanuit de waarde solidariteit zouden we gewichtsverlagende medicijnen voor mensen met obesitas collectief moeten vergoeden. Dit gebeurt immers ook met andere behandelingen voor leefstijlgerelateerde ziekten, zoals longkanker en COPD door het roken. Daar tegenover staat dat door toenemende schaarste de individuele verantwoordelijkheid voor gezondheid belangrijker wordt, om solidariteit in het zorgsysteem in stand te kunnen houden.
Toepasbaar op andere geneesmiddelen
De argumentenwijzer “Door dik en dun?” is ook bruikbaar voor de maatschappelijke dialoog over de vergoeding van andere (nieuwe) geneesmiddelen. Namelijk als het (nieuwe) geneesmiddel bedoeld is voor behandeling van aandoeningen die substantieel beïnvloed worden door leefstijl en door sociaal-maatschappelijke factoren en omgevingsfactoren. Of vragen oproept over de definitie van ziekte en de noodzaak van een medische indicatie voor vergoeding, of een hoge vraagprijs heeft.
Centrum voor Ethiek en Gezondheid
Het Centrum voor Ethiek en gezondheid is een samenwerking tussen de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en de Gezondheidsraad. Het CEG signaleert over actuele en beleidsrelevante ethische vraagstukken over gezondheidszorg en biomedisch onderzoek. Het informeert ministers, parlement, beleidsmakers en andere betrokkenen over ontwikkelingen binnen de ethiek en gezondheid.