Dwang en drang in de zorg
Het onderscheid tussen dwang en drang ligt in de mate van keuzevrijheid die de patiënt/cliënt nog heeft. Moreel problematisch aan drang en dwang is dat het de autonomie van de patiënt/cliënt kan schaden. Mogelijke rechtvaardigingen van drang en dwang zijn gelegen in het voorkomen van schade aan anderen of zichzelf.
Er is sprake van dwang als iemand tegen zijn wil in wordt genoodzaakt iets te doen of te laten. Formele dwang speelt zich af binnen de wettelijke kaders, informele dwang daarbuiten.
Drang is een zodanige beïnvloeding van de persoon dat hij minder keuze heeft. Drang kan in verschillende vormen van manipulatie worden toegepast:
- opties: beloning/sancties worden in het vooruitzicht gesteld
- informatie: achterhouden of verdraaien van informatie
- psychologisch: inspelen op gevoelens
Ethische kwesties:
- Wanneer valt drang onder de professionele verantwoordelijkheid van de arts en wanneer is het niet te rechtvaardigen bemoeizucht?
- In welke mate mag/moet een dokter een patiënt met ernstig vaatlijden onder druk zetten om te stoppen met roken?
- Mag de dokter als de patiënt doorrookt verdere hulp weigeren?
- Is drang goed te keuren als het dwang kan voorkomen (bemoeizorg)?
- Is dwangbehandeling, zoals isoleercel of vastbinden vanwege tekort aan arbeidskrachten in de zorg, te rechtvaardigen?
- Zelfbinding houdt in dat de patiënt zich van tevoren verbindt tot opname en behandeling onder bepaalde omstandigheden, ook al verzet hij of zij zich op het bewuste moment daartegen. Schaadt dwangopname of -behandeling, ondanks de zelfbinding, niet alsnog de autonomie van de persoon? Waarom is de ene verklaring van zelfbinding meer geldig dan de andere, later afgelegde verklaring?
- Welke invloed mogen naasten uitoefenen bij procedures rondom dwangopname?
- Als medicijnen door de koffie worden geroerd, is er sprake van dwang, de patiënt heeft immers geen keuze. De patiënt is zich niet bewust van deze vrijheidsontneming, maar het kan in wel zijn gezondheidsbelang zijn. Zijn er situaties waarin dit moreel toelaatbaar is?